Hoe kwam het dat de Nederlandse gouverneur van Manhattan, Peter Stuyvesant, in 1664 de basis heeft gelegd voor het eerste amendement in de grondwet van de Verenigde Staten van Amerika: de vrijheid van godsdienst.
Door Titia Sluiter
In New York heb ik het John Bowne house in Flushing (Vlissingen) bezocht, het oudste nog originele houten huis in Noord-Amerika. John Bowne was een Quaker, die zich beriep op het recht van vrijheid van geloof dat gouverneur Willem Kieft van de WIC in 1645 aan de inwoners van Flushing had gegeven. Waar gaat dat over? Ik ga zoeken in het verleden van onze voorouders.
Eind 15e eeuw waren de Hollanders een zeevarend volk. Ze voeren naar de Oostzee, de Hanzesteden en naar de Middellandse Zee om handel te drijven in wol, graan, wijn, olie en vis. Specerijen en andere goederen uit Azië haalden ze uit Lissabon.
De 16e eeuw is een roerige tijd. Veranderingen in het christelijk religieus denken leiden tot de Reformatie. De Nederlanden zijn verwikkeld in de 80-jarige oorlog met Spanje en omdat vanaf 1580 Portugal bij Spanje hoort, zijn de havens van Lissabon afgesloten voor Hollandse schepen. De Hollandse kooplieden zijn nu gedwongen om zelf op de Oost te gaan varen. In 1595 varen de eerste schepen vanuit Amsterdam naar Azië en in 1603 wordt de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht.
Henry Hudson vindt Manahatta
De reis via Kaap de Goede Hoop was een lange reis en men ging op zoek naar een kortere route, via het noorden o.a. door Willem Barentsz, echter zonder succes. Een Engelsman, Henry Hudson, was onder Nederlandse vlag ingehuurd door de VOC om te proberen om een andere noordelijke route te vinden maar Hudson was eigenwijs en hij voer naar het Westen. Op zijn derde reis, met het schip de Halve Maan ‘ontdekte’ hij in 1609 de delta van een rivier en een eiland, een gebied waar je handel kon drijven met Indianen. De rivier werd later naar hem genoemd en het eiland Manahatta is het huidige Manhattan.
400 jaar geleden wordt de WIC opgericht
In hetzelfde jaar sluiten de Nederlanden een wapenstilstand met de Spanjaarden. Ze zouden de status quo handhaven en geen West Indische Compagnie oprichten. Na het 12 jarige bestand wordt in 1621 alsnog de West-Indische Compagnie opgericht met als doel kolonies te vestigen zowel in de Nieuwe Wereld (Amerika) als in Afrika.
De Nederlandse kolonisten woonden verspreid over een groot grondgebied. Na schermutselingen met Indianen vond Peter Minuit, de eerste gouverneur van Nieuw Nederland, het veiliger dat de kolonisten dichter bij elkaar zouden gaan wonen en hij had daarvoor een goede plek gevonden: Manahatta. Nadat hij in 1625 het eiland van de Indianen had gekocht voor goederen ter waarde van 60 florijnen liet hij op de zuidpunt van Manhattan Fort Amsterdam bouwen. Op dat moment wonen er 270 kolonisten op Manhattan.
Pilgrimfathers
De eerste Engelse kolonie in Amerika is Virginia, genoemd naar de Virgin Queen Elisabeth I. In 1620 wordt een tweede kolonie gevestigd door de Pilgrimfathers die een gemeenschap in Plymouth, Massachusetts starten. De Pilgrimfathers waren voor een deel Engelsen die naar Leiden waren gevlucht voor de religietwisten tussen de katholieken en anglicanen. Zij vonden dat de anglicaanse kerk nog te veel katholieke elementen had en vanaf 1567 komen er afscheidingen van puriteinen en separatisten. In 1602 overlijdt de protestante koningin Elisabeth en onder haar katholieke opvolger James VI van Schotland zijn deze groeperingen niet meer veilig.
In Holland heerst verdraagzaamheid. In Leiden is textielindustrie en er is een universiteit. Puriteinen vinden in Leiden de vrijheid om hun geloof te belijden en ze vinden er werk. Sommige gemeenschappen gaan op in de Nederlandse samenleving. Maar een deel van hen vindt de Nederlanders veel te tolerant en zijn bang voor een te ver gaande verhollandsing van hun kinderen. Als de kans zich voordoet besluiten zij om hun toekomst te zoeken in het Nieuwe Land. Via Engeland, waar in Southampton meer separatisten aan boord gaan en nog eens 80 handwerklieden, arbeiders en avonturiers, gaat de reis in 1620 op de Mayflower richting Amerika. De eerste winter kunnen ze amper overleven en in 1621 vieren ze hun eerste oogst, Thanksgiving Day.
De vestiging van handelsposten kwam in de West moeilijker op gang dan in de Oost. De West-Indische Compagnie beheerste wel belangrijke steunpunten aan de West-Afrikaanse kust, met name in Guinee van waaruit werd gehandeld in slaven voor de Amerikaanse markt. De WIC had bruggenhoofden op de kleine eilanden Curaçao, Aruba en Bonaire en in het noordoosten van Brazilië.
De Nederlanders vestigden op Manhattan een kleine handelspost en het gebied breidde zich uit naar Nieuw Nederland. De vooruitzichten waren goed, er waren volop mogelijkheden voor het boerenbedrijf en voor handel in o.a. bont en tabak. Het probleem was dat de verschillende koloniën, in de Oost en in de West ver uit elkaar lagen en er waren eenvoudigweg niet genoeg Nederlandse kolonisten. Anders dan Engeland en Spanje had de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden geen bevolkingsoverschot, voor echte kolonisatie miste ze de mensen.
De Engelse koloniën ontwikkelden zich ten zuiden en ten noordoosten van Nieuw Nederland tot succesvolle gebieden. In Nieuw Nederland waren veel landen die braak lagen en die bewoond konden worden door Engelsen.
Even wat jaartallen
1609: Henry Hudson ontdekt het eiland Manahatta
1615: Kolonisten vestigen zich in Nieuw Nederland
1621: Oprichting van de WIC
1625: Peter Minuit, eerste gouverneur van Nieuw-Nederland, koopt Manahatta (Manhattan) van de Indianen voor snuisterijen ter waarde van 60 florijnen
1628: 270 mensen wonen in de nederzetting Nieuw Amsterdam
1634: WIC verovert Curaçao op de Spanjaarden
1638-1647: Willem Kieft Gouverneur van Nieuw-Nederland
1643-1645: Oorlog met de Indianen
1645: Het Flushing Patent, Right of liberty of Conscience
1647: Peter Stuyvesant Gouverneur van Nieuw-Nederland
1653: Hij bouwt een muur ter bescherming tegen aanvallen van Indianen, the Wall, het huidige Wallstreet
1657: De Flushing Remonstrance
In Engeland heeft zich een bijzondere groep afgescheiden: de Quakers.
Zij geloven in innerlijk licht zonder kerk en sacramenten. Ze zijn sober in kleding en voeding en wijden zich aan liefdewerk. Ze zijn tegen militaire dienst en voor gelijkwaardigheid (ook van blanken en zwarten. William Penn is een Quaker, hij is de stichter van Pennsylvania. De Quaker George Wooman strijdt later tegen de slavernij die het eerst in Pennsylvania is afgeschaft).
Het Patent van Willem Kieft
Van1637 tot 1647 was Willem Kieft Gouverneur van Nieuw-Nederland. Er begonnen schermutselingen te komen met de Indianen o.a. omdat hij ze belastingen wilde laten betalen. Kieft was wreed tegen de Indianen en dat stuitte op verzet van de kolonisten die met de Mohawks en de Mohicans wilden samen leven en handel wilden drijven. Het was een probleem dat er niet genoeg kolonisten kwamen om het land van Nieuw Nederland te bevolken. In de periode 1630-1640 kwamen de Engelsen echter in groten getale naar de Massachusetts Bay. Een deel van hen reisde verder naar het zuiden, om economische redenen of omdat ze zich niet wilden onderwerpen aan de Puriteinen in Massachusetts. De WIC vond het goed dat onafhankelijke kolonisten gemeenschappen zich vestigden en dat die een vorm van zelfbestuur kregen, met zelfs een tijdelijke vrijstelling van belasting. En zo gebeurde het dat Gouverneur Kieft een groep Engelsen waaronder een aantal Quakers toestond een gemeenschap te vestigen in Flushing (in het tegenwoordige Queens, een deel van de stad New York). Hij gaf ze voor het eerst het recht van: Liberty of consciense, according to the customs and manner of Holland oftewel vrijheid van godsdienst. Dit recht werd het Flushing Patent genoemd. Dit was voor de Engelsen een aantrekkelijke voorwaarde. Kieft werd kort hierna vervangen door Peter Stuyvesant.
De harde hand van Peter Stuyvesant
Stuyvesant trad al jong in dienst van de WIC. Hij had gevochten tegen de Spanjaarden in de Caraïbische Zee. Daarbij verloor hij een been. In 1642 werd hij Gouverneur van Curaçao en in 1647 van Nieuw Nederland. De WIC wilde niet veel energie steken in de kolonisatie van Nieuw Nederland. De Compagnie zag meer in de suikereilanden van de Antillen. Stuyvesant breidde de kolonie desondanks uit. Hij had minder conflicten met de Indianen dan zijn voorganger maar de Hollandse kolonisten verzetten zich tegen zijn dictatoriaal gedrag. Toen hij moeilijkheden kreeg met de Engelsen hielpen ze Stuyvesant niet. Uiteindelijk capituleerde hij in 1664 en Nieuw Amsterdam werd New York. De laatste jaren van zijn leven heeft hij in New York gewoond, als kolonist.
Stuyvesant vond de kolonisten een ongehoorzame gemeenschap en hij zou ze wel eens met harde hand regeren. Zijn verdienste was dat hij educatie heel belangrijk vond. Hij stichtte een openbare school. Verder had hij de visie van de Nederlands Gereformeerden. Hij was fel gekant tegen de Quakers (Society of Friends). Een deskundige uit het John Bowne huis vertelde me dat dat was omdat de Quakers pacifistisch zijn en ze geen wapens wilden opnemen tegen de Indianen.
Rechtspraak door Amsterdamse Kamer van de WIC
In Massachusetts werden de Quakers vervolgd door de Puriteinen. De gouverneur van Boston dreigde hen met de doodstraf en vond het al heel gematigd als hij deze straf omzette in een lijfstraf met een brandmerk.
In 1657 werd een groep Quakers verbannen uit Boston. Zij vestigden zich in Flushing waar al een Engelse gemeenschap was. Een gerespecteerd lid van deze gemeenschap, Henry Townsend gaf in zijn huis gelegenheid tot religieuze bijeenkomsten. Toen Stuyvesant dat hoorde werd Townsend verbannen naar Nederland. De inwoners van Flushing vonden dat iedereen het recht heeft ‘om voor zijn eigen meester te buigen’.
Zij beroepen zich op het Patent van Willem Kieft. Stuyvesant reageert verbolgen en dreigt met zware straffen. Hij blijft intolerant tot hij wordt uitgedaagd door John Bowne. John Bowne wordt in 1662 gearresteerd omdat hij ook erediensten houdt in zijn huis. Hij weigert zijn geloof op te geven en Stuyvesant houdt hem 3 maanden gevangen. Daarna wordt Bowne gedeporteerd naar Holland om berecht te worden door de Amsterdamse Kamer van de WIC, die onbeperkt gezag heeft over Nieuw-Nederland. John Bowne beroept zich echter op het Patent van Willem Kieft waarin het recht op vrijheid van geloof is gegeven aan de inwoners van Flushing.
Recht op vrijheid van godsdienst
De WIC spreekt John Bowne vrij en hij keert in 1664 terug. Daarmee komt er een einde aan de religieuze vervolgingen in Nieuw Nederland. Stuyvesant wordt gesommeerd om toleranter te zijn naar mensen die een ander geloof hebben dan hij en hij moet het Patent respecteren. Later dat jaar verliest Peter Stuyvesant de strijd om een grensconflict met de Engelsen. New Amsterdam gaat over in Engelse handen en wordt New York. De Engelsen houden vast aan de traditie van religieuze tolerantie in de kolonie en aan het Patent van Kieft (wat resulteert in de Flushing Remonstrance).100 jaar later is het de basis voor het eerste Amendement van de Grondwet (Bill of Rights) die alle Amerikanen het recht geeft van vrijheid van godsdienst.
Het huis van John Bowne staat in de Bowne Street in Flushing, Queens, New York en is te bezichtigen.
Bronnen:
De geschiedenis van de VS, Andre Kaspi
The Island in the Center of the World, Russel Shorto
Wikepedia Peter Stuyvesant
Varen om Peper en Thee, Els Jacobs
