Meinerswijk moet snel weer de eeuwenoude naam de Heerlijkheid Meinerswijk krijgen. Dat vindt voorzitter Geert Visser van de Historische Kring Elden. Heerlijkheid verwijst naar de landheren die landgoederen bezaten, en dat waren in Meinerswijk niet de minsten uit de Arnhemse, Gelderse en Nederlandse geschiedenis. De Meinerswijker Barthold van Gendt speelde een hoofdrol als Gelders onderhandelaar bij de Vrede van Münster (1648), waarbij het huidige Nederland als soevereine staat ontstond. Een andere heer van Meinerswijk was Koning Willem II die het landgoed tweehonderd jaar later kocht.
Meinerswijk gaat de komende jaren veranderen. Nu is het een deels gesloten gebied dat veel Arnhemmers nog niet echt kennen. Maar na het vaststellen van het nieuwe bestemmingsplan komend jaar ontstaat er een gebied van bijna 300 hectare aaneengesloten natuur dat Arnhemmers en bezoekers van Arnhem kunnen gaan ontdekken. Daarnaast komt er aan de rand ruimte voor de mens, met een stadsstrand, een grote watergeul voor watersport, een beetje horeca en een aantal huizen waar nu het verouderde bedrijfsterrein ligt. Het wordt een natuur- en verblijfsgebied op 10 minuten lopen van Arnhems stadscentrum, een plan dat bij het referendum van 2016 met een grote meerderheid instemming van de Arnhemmers kreeg. ‘Weinig Arnhemmers kennen echter de fantastisch mooie geschiedenis van dit gebied’, zegt Geert Visser. Mogelijk wordt bij een nieuwe inrichting ook naar de naamgeving gekeken en Visser, die smakelijk over het gebied kan vertellen, zou de naam Heerlijkheid Meinerswijk toejuichen. ‘Dat past bij die rijke historie’, vindt hij.
Eldenaren kennen Meinerswijk beter dan andere Arnhemmers
Arnhemmers kennen Meinerswijk niet om drie redenen, zegt hij. ‘Ten eerste ligt het aan de andere kant van de Rijn en dat is sowieso een barrière. Vroeger kon je er ook niet komen omdat het een bedrijventerrein was, met al die steenfabrieken.’ Voor de Betuwse Arnhemmers – Elden en Meinerswijk behoorden tot 1966 bij Elst – speelde later ook weer een rol dat het Arnhems gebied was. Visser: ‘Eldenaren kennen het weer wat beter dan de Arnhemmers, want die werkten vroeger in die steenfabrieken. En ja die band met Elden is de reden dat de Historische Kring aandacht heeft voor de historie van Meinerswijk.’
Koning Willem II was Heer van Meinerswijk
En historie is er. Het gebied is eigendom geweest van Koning Willem II. De koninklijke eega van Willem II, Anna Paulowna, bezocht Arnhem regelmatig en ze verbleef dan in een dependance aan de overkant van de Rijn, bij Hotel Bellevue aan de Utrechtseweg. Daar had ze een prachtig uitzicht op Meinerswijk. Visser lachend: ‘Anna Paulowna kwam al vaak in Arnhem. Ik stel me zo voor dat ze tegen haar man zei: ‘Meinerswijk is een mooi gebied, dat moet je kopen.’’ Het Kasteel van Arnhem stond tot halverwege de negentiende eeuw middenin Meinerswijk. Het diende op het laatst nog als theehuis waar de Arnhemmers volgens de historicus Antoon Markus graag kwamen, vanwege het mooie uitzicht op de stad. Maar het raakte meer en meer in verval en werd afgebroken. De jachtrechten werden verkocht aan Van Pallandt, een baron uit Arnhem. Een van de twee jachtpalen die zijn jachtterrein aangaven, is nog te vinden in het Nederlands Openluchtmuseum.
Hoofdrol Meinerswijker bij ontstaan van Nederland
In dat kasteel woonde in de 17e eeuw een bewoner die een rol speelde bij het ontstaan van Nederland en de internationale rechtsorde zoals we die nu kennen: het systeem van soevereine staten. Dat gebeurde tijdens de Vrede van Münster in 1648, die de Tachtigjarige Oorlog beëindigde. De Vrede van Münster vormde samen met een aantal andere verdragen die in Münster en Osnabrück in 1648 getekend werden door seculiere en kerkelijke overheden als de Nederlanden, Frankrijk, Zweden en het Roomse Rijk, de Westfaalse Vrede en dat markeert het ontstaan van het systeem van soevereine staten. ‘De bakermat van het huidige Nederland maar ook van andere landen, ligt daar.’
De bewoner, Barthold van Gendt (ook geschreven als Gent), was als Gelders ambassadeur delegatieleider in Münster, waar de Spanjaarden onderhandelden met de Nederlandse opstandelingen.
Maarten van Rossum
Maar hij was niet de enige bekende Nederlander die op dat kasteel woonde. De legeraanvoerder van hertog Karel van Gelre, Maarten van Rossum, woonde er ook, rond 1500 was dat. Van Rossum is in Arnhem bekend vanwege een straat die naar hem is vernoemd, buiten Arnhem kenden ze hem ook, onder anderen van aanvallen op Den Haag en de nietsontziende manier waarop hij oorlog voerde. ‘Branden en blaken is het sieraad van de oorlog’, was zijn devies.
In Münster en Rijksmuseum hangt portret van Van Gendt
Van Gendt was een van de zeven Nederlandse onderhandelaars bij die onderhandelingen die leidden tot het einde van de Tachtigjarige Oorlog. En zijn lijfspreuk was ‘Er moet lang beraadslaagd worden over hetgeen ineens besloten moet worden.’
In Arnhem is dat misschien een beetje in de vergetelheid geraakt, maar in Münster niet. ‘Zijn portret hangt nog in de onderhandelingsruimte in Münster. En het schilderij van alle onderhandelaars van Gerard Terborch, dat nu van het Rijksmuseum is, is een van de belangrijkste schilderijen uit onze geschiedenis. Feitelijk is Nederland in Münster ontstaan als Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dat is zó belangrijk. Als we geen koningshuis hadden, dan was de dag van de Vrede van Münster, 15 mei 1648, onze nationale feestdag geweest, daar ben ik van overtuigd’, vertelt Visser.
Schipbrug verbond de stad met de Heerlijkheid tot 1935
‘De Heerlijkheid Meinerswijk was niet zo’n heel groot gebied, maar het lag heel dicht bij de binnenstad. Via de schipbrug die de Rijnkade bij de Nieuwe Kraan verbond met De Praets en er van 1603 tot 1935 heeft gelegen, was je er zo. Er stond een ommuurd kasteel. De landbouwgronden waren uitermate belangrijk voor de voorzieningen in de stad. Je had toen geen koelkasten. Paarden konden er op stal staan. Grond was toen een geldbelegging, die Betuwse boeren pachtten. Het waren de rijke gronden, het was vruchtbare kleigrond. Maar nadat de schipbrug verdween, raakte het gebied wat in de vergetelheid’, vertelt Visser die regelmatig rondleidingen geeft in het gebied.
‘Heerlijkheid Meinerswijk past bij Arnhemse, Gelderse en Nederlandse identiteit’
Geert Visser: ‘De naam Heerlijkheid Meinerswijk is een mooie naam om in ere te herstellen. Die verwijst dan taalkundig naar een prettig gebied, voor plant, dier en mens dat het natuurgebied moet worden. Meinerswijk was vroeger een belangrijk agrarisch gebied en op oude prenten zie je ook een bos. Maar het was ook een belangrijk gebied waar de Arnhemmers vertier zochten, waar bijvoorbeeld de kermis werd gehouden, zeker toen de schipbrug er lag, tot 1935. Toen liep je zo Meinerswijk in, bij De Praets. Maar het verwijst ook naar de Arnhemse, de Gelderse en de Nederlandse identiteit, vanwege haar illustere bewoners. Wij zijn van plan om een goed boek te maken waarin die geschiedenis wordt verteld. De mensen die er straks komen om van de natuur te genieten en ook de mensen die er komen wonen, moeten weten wat het allemaal was. Er is overigens een leuk boek vooral gebaseerd op oud kaartmateriaal, van Ronald Wientjes, De heerlijkheid in de bocht heet dat. Daardoor is mijn interesse ook ontstaan, over Meinerswijk is zo veel te vertellen!’
In januari is er weer een rondleiding door Geert Visser, die wordt georganiseerd door de Vrienden van Meinerswijk. De datum is nog niet bekend, die zal via Arnhemse media worden gecommuniceerd.
