Ook de politieagent en de verpleegkundige moeten in een stad als Utrecht of Amsterdam kunnen wonen, zegt europarlementariër Agnes Jongerius (PvdA). Daarom moeten gemeentelijke overheden en Den Haag volgens haar burgers ondersteunen met de kosten van klimaataanpassingen. En moet de inkomensgrens, het inkomen waarbij je niet meer in aanmerking komt voor een sociale huurwoning, omhoog zodat ze ook een huis kunnen vinden. ‘De huidige inkomensgrens is niet de schuld van de Europese Unie. Maar dat wordt wel beweerd door de Nederlandse overheid.’
Het is een heel groot probleem, zegt corporatiekoepel Aedes. De Woningwet wordt binnenkort geëvalueerd en de koepel zegt dat de middeninkomens steeds moeilijker aan een huis kunnen komen, vooral in de grote steden. Corporaties mogen alleen maar woningen verhuren aan mensen met een inkomen onder die inkomensgrens, waarvan de officiële benaming liberalisatiegrens is. En in de particuliere markt worden vooral dure woningen gebouwd, omdat daar meer op te verdienen is. Daarbij speelt dat woningen in de sociale sector maximaal met de inflatie verhoogd mogen worden, pakweg 2 procent. Aedes zegt dat de vrije sectorhuur vorig jaar met 3,3 procent steeg en nog meer in de grote steden. Het verschil tussen de sociale sector en de vrije sector loopt dus op en middensegmentwoningen verdwijnen eerder in het dure segment. Gevolg: de lagere middeninkomens vallen buiten de boot. Intussen maken nieuwe heffingen het de corporaties lastig. Hun belastingdruk loopt op van ruim anderhalf miljard in 2017 naar 3 miljard in 2022, zegt Aedes.
Inkomensgrens moet omhoog
De inkomensgrens moet omhoog, vindt de Utrechtse sociaal-democrate Agnes Jongerius (PvdA). Zij ziet als europarlementariër ook dat overal in Europa dezelfde problemen spelen: huisvesting wordt steeds meer onbereikbaar voor gewone mensen.
Jongerius: ‘Ik vind dat mensen als politieagenten, verpleegkundigen of leraren dichtbij hun werk moeten kunnen wonen en de inkomensgrens maakt dat voor die mensen vaak onbereikbaar.’ Even googlen op inkomensgrens – de inkomensgrens waarbij je nog recht hebt op een sociale huurwoning levert al gauw treffers op dat de inkomensgrens van 36.000 euro – tijdelijk verhoogd naar 41.000 euro – onder druk van de Europese Commissie tot stand zou zijn gebracht. Dat heeft Nederland volgens een corporatiedirecteur van Haag Wonen ook beweerd. ‘De Europese Commissie en Nederland wijzen naar elkaar’, zei ze in 2016.
‘Het is niet de schuld van de Europese Unie maar van Nederland’
‘Dat de inkomensgrens de schuld is van de Europese Commissie is een pertinente onjuistheid’, zegt Agnes Jongerius, die er twee keer vragen over stelde aan de Europese Commissie. ‘Ik zal de eerste zijn om zaken aan te kaarten die niet goed gaan in Europa. Maar deze inkomensgrens is door Nederland vastgesteld en door niemand anders.’ Overigens komt de mythe dat iets zou moeten van Brussel wel vaker voor in de Nederlandse media en in het Nederlandse openbaar bestuur. Feit is dat veel Europese regelgeving uit Brussel (die lidstaten zelf afspreken) de lidstaten vaak veel beleidsvrijheid geeft.
Het Europese Gerecht heeft ook in het najaar van 2018 geoordeeld: Nederland stelde deze inkomensgrens zelf vast. De Europese Commissie wilde wel dat Nederland een inkomensgrens vaststelde, om te kunnen beoordelen of er sprake was van ongeoorloofde staatssteun, want particuliere verhuurders krijgen de overheidssteun die corporaties genieten, niet. Maar de Commissie heeft volgens het Europese Gerecht nooit bepaald hoe hoog de inkomensgrens moet zijn. Dat is een Nederlandse bevoegdheid.
De Woonbond en Aedes willen dat de inkomensgrens omhoog gaat. In Oostenrijk ligt die grens op ruim 80.000 euro, in Frankrijk op ruim 70.000 euro. Jongerius ziet graag dat Nederland die grens ook oprekt. ‘De inkomensgrens van Oostenrijk is ook door de Europese Commissie geaccepteerd. Dus ik zou niet weten waarom dit niet kan.’
Ook corporatiekoepel Aedes wil graag de lagere middeninkomens aan een woning helpen. Een woordvoerder: ‘We zien dat de groep die net geen hypotheek kan betalen, wel een huur tussen 700 en 900 euro kan betalen. Maar nu vallen ze tussen de wal en het schip want er zijn gewoon geen huizen voor hen. Het gaat om 400.000 huishoudens die niet van woning kunnen wisselen als ze dat zouden willen.’
‘Huurders compenseren voor klimaattransitie’
Tegelijk zou Jongerius willen dat de verhuurdersheffing wordt gebruikt om huurders te ondersteunen bij de klimaattransitie. Die verhuurdersheffing werd aanvankelijk gebruikt om de herstructurering van de Vogelaarwijken te betalen. ‘We zien nu dat dat project is beëindigd maar de verhuurdersheffing gaat nog gewoon door.’
‘Overheidsheffingen oorzaak daling bouwvolume’
De Vogelaarheffing werd in 2008 ingevoerd samen met de vennootschapsbelasting, tijdens Balkenende IV, een CDA, PvdA, ChristenUnie kabinet. Deze Vogelaarheffing was de voorloper van de latere verhuurdersheffing. Met dat corporatiegeld werden veertig wijken verbeterd. De verhuurdersheffing volgde in 2013, tijdens het VVD/PvdA-kabinet Rutte II. Die heffing lag meteen ook veel hoger, zegt Aedes. De belangrijkste reden volgens Aedes is, dat iedereen, ook corporaties, moesten bijdragen aan de crisis. Maar voor die tijd, toen Zalm minster van financiën was (tussen 1994 en 2007) werd in Den Haag al met de gedachte gespeeld geld af te romen van de corporaties, zegt Aedes. Idee achter de heffing was ook dat sociale huurwoningen langzaam maar zeker naar een marktconform niveau moesten worden gebracht, waardoor het ook redelijk werd om van corporaties een soort ‘commerciële belasting’ te vragen. Echter, mede door het Sociaal Huurakkoord van 2015 werd deze marktconforme huurprijs nooit bereikt. ‘Dat kan natuurlijk ook helemaal niet, als je huizen verhuurt aan de mensen met de kleinste portemonnee.’ Echter, de verhuurdersheffing bleef bestaan en moest wel worden betaald. Waar dit vooral aan te merken was dat het aantal nieuwbouwwoningen van corporaties in 2014 acuut met de helft daalde.’
De PvdA heeft vroeger volop meegewerkt aan de Vogelaarheffing en de verhuurdersheffing en de vennootschapsbelasting die corporaties moeten betalen, geeft Jongerius die toen zelf FNV-voorzitter was, toe. Dat was volgens haar in de tijd dat de kranten vol stonden van verhalen over corporatiedirecties die rond reden in dure auto’s, zoals de Maserati van Möllenkamp, die er de voorpagina’s mee haalde. Of van corporatiemedewerkers die dachten dat beleggingen in riskante derivaten goed waren, zoals de oud-collega van oud-Vestiabestuurder Erik Staal, die zelf bekend is vanwege zijn villa op Bonaire en zijn pensioen van 3,5 miljoen euro. ‘Staal ontkent nog steeds dat hij er iets vanaf wist’, zegt Jongerius. ‘Het was een ander tijdsgewrocht. Dat beeld bepaalde wel het beeld van de politiek en ook van de PvdA destijds.’
De verhuurdersheffing kan in Nederland heel goed worden ingezet voor de klimaattransitie denkt ze. Een Randstedelijke corporatiedirecteur hield vorig jaar zijn huurders voor dat alle woningen van het gas af moeten. Corporaties moeten daar geld voor opzij zetten en dat moeten de huurders volgens hem opbrengen. Zo reageerde hij op klachten van huurders die zagen dat woningen in hun grote stad als ze vrij komen, gelijk een huurverhoging krijgen of richting vrije sector gaan. Jongerius vindt dat wat te simpel gedacht dat er klimaataanpassingen moeten gebeuren en dat de huurders dat wel even opbrengen.
Tumult in Utrecht
‘Hier in Utrecht zijn er wat dat betreft ook zorgelijke ontwikkelingen’, vindt ze. Zo is de wijk Overvecht-Noord de eerste wijk die van het gas af gaat, een wijk die niet bekend staat om de rijkdom van haar inwoners. ‘Hoe moeten die mensen nieuwe pannen kopen en een nieuw fornuis’, vraagt de europarlementarier zich af. ‘Het is een stomme beslissing van de GroenLinks-wethouder. Het is vorig jaar ingeslagen als een bom en bewoners maken zich nog steeds grote zorgen. Je kunt toch niet zomaar een briefje door de bus duwen met de mededeling dat de bewoners van het gas af gaan?’
Een woordvoerder van verantwoordelijk wethouder Lot van Hooijdonk, zegt dat niet zomaar voor deze wijk is gekozen. ‘In Overvecht-Noord zijn de gasleidingen aan vervanging toe, staan relatief veel corporatiewoningen en is de transitie een kans om de woningen in de wijk te verbeteren en te zorgen voor meer werkgelegenheid. De gasloze huizen worden beter geïsoleerd en leiden daarmee tot een lagere maandelijkse energierekening. We hebben tot 2030 de tijd genomen, maar moeten wel nu al nadenken hoe we dit samen met bewoners gaan doen.’ De gemeente Utrecht benadrukt dat de energietransitie haalbaar en betaalbaar moet zijn voor iedereen. ‘Iedere Nederlandse gemeente moet in 2021 een plan van aanpak hebben, dus ook wij zijn samen met onder meer bewoners, corporaties en energieleveranciers bezig de gasloze alternatieven te onderzoeken. Doel is om in 2030 de eerste 40.000 woningen van het gas af te hebben, inclusief de 8000 woningen in Overvecht-Noord.’
Jongerius vindt echter dat Utrecht moet zoeken naar een compensatie voor de bewoners, zodat ze pannen kunnen kopen en een fornuis. ‘Er wonen genoeg mensen die de eindjes nu al niet aan elkaar kunnen knopen of die in de schuldsanering zitten en bij de voedselbank lopen. Je kunt niet tegen die mensen zeggen dat hun gasrekening straks lager wordt. Je moet compenseren.’
Overigens is er wat betreft die gasrekening al wel wat geregeld. Aedes heeft met de Woonbond, de huurderskoepel, een Sociaal Akkoord gesloten. De huurverhoging mag niet hoger zijn dan de reële energiebesparing van een huishouden. Maar de lasten van de corporaties zijn al met al gestegen.
Ook door de ATAD-heffing (Anti Tax Avoiding Directive) die corporaties 350 miljoen kost. De ATAD-richtlijn is een Europese richtlijn die belastingvermijding van multinationals moet tackelen. Als enige van de 28 Europese lidstaten heeft Nederland die heffing ook op corporaties van toepassing verklaard, zegt Aedes. Daarvoor hebben de corporaties wel een korting gekregen van 100 miljoen euro op de verhuurdersheffing, bedoeld voor de verduurzaming van woningen.
Agnes Jongerius vindt dat er hoe dan ook een probleem moet worden opgelost voor een grote hoeveelheid mensen en dat ons land haar verantwoordelijkheid moet nemen: ‘Nederland, wijs niet met de vinger naar de Europese Unie als het gaat om het verhogen van de inkomensgrens, stel die grens zelf vast. Zorg dat politieagenten, verplegers en onderwijzers ook zeker zijn van een betaalbare woning.’
Journalist Simon Trommel van Trommel Media volgt Europese politiek op de voet in Nederland en in Straatsburg en Brussel. Hij richt zich vooral op de wisselwerking tussen Nederlandse en Europese politiek en de effecten daarvan in Nederland. Hij schrijft op buurtenregio.nl over de Europese verkiezingen van 23 mei 2019. Deze serie wordt mogelijk gemaakt door de Stichting Project.