De vrienden van Sonsbeek, een club van mensen die zich inzetten voor Sonsbeek, Zypendaal en Gulden Bodem hielden op 12 mei een symposium over geschiedenis en toekomst van de parken en hoe burgers optimaal kunnen participeren in het beheer en behoud van deze parken.
Door Chris Zeevenhooven
De Vrienden van Sonsbeek bestaat meer dan 30 jaar. De vereniging geeft gevraagd en ongevraagd advies over de parken aan de gemeente. Ze nemen deel aan de schouwgroep van de gemeente, die twee keer per jaar een ronde maakt door de parken en de vereniging geeft vier keer jaar het Bulletin uit. Met regelmaat worden symposia georganiseerd om een actueel thema te belichten. De drie parken zijn Rijksmonument en worden ook landelijk als heel bijzonder en uniek gezien. De eerste inleider tijdens het synposium schetste een tijdlijn door de groei en bloei van het gebied tot aan de landschapsparken die het nu zijn. Opmerkelijk in haar verhaal is dat de soorten bomen die er nu groeien en gekoesterd worden er indertijd niet stonden. Het was andere natuur. Het was een gebied met heide en zand en later aangeplant met dennen. De bosbouw werd om economische redenen gevoerd. De sprengenbeek de Jansbeek was voor de bewoners vanaf de middeleeuwen een belangrijke waterstroom waarlangs economische activiteiten zich ontwikkelden door de molens die er maalden en de landbouw in het beekdal. De historische schets geeft aan dat de mens in zijn tijd steeds op een andere manier omging met het landschap en de natuur. De gronden werden aangekocht door rijke mensen die er landgoederen ontwikkelden. Sonsbeek, Zypendaal en Gulden Bodem vormden op de Veluwezoom samen met een groep landgoederen, waar sprengenbeken het water leveren, een schitterend natuur- en cultuurgebied. Het werden parels in het landschap en Sonsbeek is bijzonder omdat het zo diep in het centrum van Arnhem rijkt met aaibare koeien.
Sonsbeek steeds meer een uniek park in de stad
De gemeente Arnhem kocht het landgoed in 1899 omdat de toenmalige eigenaar slecht bij kas zat en het landgoed niet meer kon exploiteren. Het was voor de gemeente een rib uit het lijf, maar door de bouw en verkoop van woningen op een deel van het aangekochte terrein werd het een schot in de roos, zeker nu het park zich meer en meer tot een uniek selling point voor Arnhem ontwikkelt. In de afgelopen decennia heeft het park al heel wat bedreigingen doorstaan zoals het plan om er een universiteitscampus te ontwikkelen, maar dat plan is naar Enschede gegaan. Het Rijk en de oude Arnhemse instellingen schonken met het 750 jarig bestaan van de stad een Bezoekerscentrum in de schuur van de Witte Molen aan de gemeente met het doel om de burgers van Arnhem en de bezoekers van de parken te informeren en te betrekken. Maar het heeft tot het 100-jarig bestaan van Sonsbeek geduurd voordat Arnhem zich realiseerde dat het park extra aandacht waard is. De Engelse landschapsstijl werd hersteld en er werd een beheervisie gemaakt. De steile tuin is aangelegd op de plek van de midgetgolfbaan en de vermaarde Sonsbeek beeldenexposities laten steeds meer zichtbare resultaten na in het park.
Nieuw beheerplan in de maak
De gemeente maakt als eigenaar van de parken een beheerplan om op een goede manier het onderhoud uit te laten voeren. Iedere tien jaar wordt zo’n plan gemaakt. Daarin worden, op basis van de ontwikkeling en gebruik van het park en historische accenten nieuwe lijnen uitgezet om zichtlijnen te herstellen en bijzondere plekken terug te brengen. Het bureau Strootman maakt dit keer dat beheerplan. Het idee is om de gelaagdheid van het landschap terug te brengen waarin gerecreëerd wordt, maar ook gewoond en gewerkt. Waar vroeger veel gedaan werd aan landbouw en bosbouw is het nu recreatie, toerisme en horeca die werk bieden. Maar het blijft landschappelijk van grote waarde om akkers met bosranden in de parken te behouden met het oog op meer biodiversiteit. Met name Sonsbeekpark met de groene weide en de grote gazons is bij uitstek een ontmoetingsplek van grote kwaliteit. Het vraagt aandacht om die kwaliteit te behouden.
Burgerparticipatie voor draagvlak voor plan en park
Elize Storm, de tweede spreker maakte duidelijk dat participatie, gefaciliteerd door de gemeente in deze tijd een must is. De aanstaande Omgevingswet verplicht gemeenten om dat te organiseren. Het nieuwe beheerplan is mooi uitgebeeld in kaarten waarop functies en visies verbeeld zijn. Het plan is besproken met een 40 tal bewoners en betrokkenen die uitgenodigd waren om geïnformeerd te worden over de aanpak. Michiel van Zeijl, projectleider van Strootman, vertelde als derde spreker op het symposium hoe het beheerplan er uit komt te zien. Voor de zomer wordt het aangeleverd aan de gemeente en dan kan het als hamerstuk in het college worden afgedaan. Maar dat is niet conform de participatie die Elize Storm eerder bepleitte. Nu wordt er netjes een klus gedaan waarbij een select groepje mensen, waaronder de ambtelijke staf, de lijnen uitzet wat het moet worden. Dat heeft met participatie weinig van doen.
Molenplaats (voormalig Bezoekerscentrum) gebruiken als informatiecentrum
Het minste wat het college kan doen, voordat het stuk als hamerstuk wordt vastgesteld, is het nieuwe beheerplan tentoonstellen aan de burgers in het voormalige bezoekerscentrum Sonsbeek, zodat het weer even de functie krijgt die indertijd bedoeld was: het betrekken en informeren van burgers en bezoekers van Arnhem. Het is te belangrijk om het goud van de stad af te doen zonder daar zoveel mogelijk Arnhemmers over te informeren. Het kaart- en beeldmateriaal wat Strootman gemaakt heeft en waar van alles op te zien is, kan zonder moeite gebruikt worden om een mooie expositie in te richten. Als dat gaat ten kosten van een beetje horecaruimte in het bezoekerscentrum dan moet dat maar. Participatie heeft een prijs, maar de opbrengst is draagvlak in de stad en misschien gaan daardoor jongeren zich meer interesseren voor de zorg voor deze unieke parken.
Website
Vrienden van Sonsbeek: https://sonsbeek.nl/
Strootman, landschapsarchitecten: https://strootman.net/
