De groene longen van Arnhem bestaan niet alleen uit de parken in Arnhem-Noord. De uiterwaarden aan de zuidkant van de Rijn zijn minstens zo belangrijk. Met de ontwikkeling van Stadsblokken-Meinerswijk kan het hele uiterwaardengebied binnen de gemeentegrenzen nu aan elkaar geknoopt worden tot één groot natuurnetwerk. Dat is een kans die de gemeente Arnhem met beide handen aangrijpt.
Met de realisatie van het plan Eilanden 3.0 door Kondor Wessels Projecten krijgt de gemeente Arnhem een groot gedeelte van de grond in Stadsblokken-Meinerswijk cadeau van de projectontwikkelaar. Hierdoor krijgt de gemeente het beheer over een uiterwaardengebied van ongeveer 300 hectare, dat loopt van de Bakenhof in het oosten tot aan de westelijke gemeentegrens bij Schuytgraaf.
Hierdoor kan de gemeente het hele uiterwaardengebied ontwikkelen tot een groot aaneengesloten natuurgebied. Het wordt een van de grootste uiterwaardenparken van ons land. In de Beheervisie Zuidelijke Uiterwaarden geeft de gemeente aan wat haar wensen zijn:
“De Zuidelijke Uiterwaarden van de Neder-Rijn wordt een gebied waar Arnhemmers en hun bezoekers te gast zijn in de natuur. Arnhem profileert zich als stad met een natuurgebied van formaat, waar je met één stap over de drempel een heel ander Arnhem beleeft.”
Plannen om het gebied te ontwikkelen tot één natuurpark bestaan al jaren. In 1993 werd al een plan geschreven voor Uiterwaardenpark Meinerswijk. Dat het er nooit echt van gekomen is, komt doordat de gemeente slechts eigenaar was van een klein deel van het gebied. Nu dat verandert, kan er vaart gemaakt worden.
Hekken en landbouwgrond verdwijnen
De belangrijkste verandering ten opzichte van eerdere visies is dat vrijwel alle landbouwgrond in het gebied de bestemming natuur krijgt. Agrarisch gebruik wordt terug gebracht tot de particuliere gronden bij de Praets en het Heuveltje.
In Meinerswijk krijgen tientallen hectares landbouwgrond de bestemming natuur. Op de Stadsblokken eindigt het agrarisch gebruik bij de Groene Rivier wanneer het huidige contract is afgelopen. Hierdoor ontstaat straks via de Groene Rivier een aaneengesloten natuurverbinding tussen de Bakenhof en Meinerswijk.
En in dat natuurgebied is de mens geen hoofdrolspeler.
“Dier- en plantensoorten volgen hun eigen weg en de mens is slechts te gast via wegen, paden en soms struinend”, staat in de Beheersvisie te lezen.
Hekken en prikkeldraad worden zoveel mogelijk verwijderd in het gebied. Daar is afgelopen jaar al een begin mee gemaakt, nadat de gemeente het beheer kreeg over een deel van de grond in Meinerswijk. De kuddes Konikspaarden en Galloway-runderen hebben al twaalf hectare extra ruimte. Dat zal verder worden uitgebreid.
De kuddes met grote grazers hebben het zelf waarschijnlijk niet door, maar zij krijgen een belangrijke rol in de verdere ontwikkeling van het uiterwaardengebied. Doordat de kuddes door de gehele uiterwaarden trekken, zorgen zij voor de vorming van ruigten en ooibos. Dit bevordert de diversiteit van het landschap, waardoor de biodiversiteit zal toenemen.
Het gebied wordt op die manier steeds geschikter voor soorten als otters, visarenden en lepelaars, is de verwachting van de gemeente.
Ook het water speelt vanzelfsprekend een grote rol in het uiterwaardengebied. Het gebied zit vol typische riviernatuur: stilstaand stromend water, moerassen, oeverwallen met stroomdalgraslanden en zandstrandjes.
De aanwezigheid van de bever in het gebied is zowel een zegen als een punt van aandacht. Bevers zitten al jarenlang in het Arnhemse uiterwaardengebied en worden ook regelmatig gespot in woonwijken die aan het gebied grenzen, zoals Elderveld en Schuytgraaf.
Bevers hebben echter de neiging om te graven in dijken, waardoor de waterveiligheid in gevaar komt. Op meerdere plaatsen in Nederland zijn in opdracht van het Waterschap al bevers afgeschoten. In Arnhem wil men dat voorkomen door de tenen van de dijk met stenen te verstevigen.
Loslopende honden
Een ander probleemdier in het uiterwaardengebied vormen loslopende honden. Nu al is het in Meinerswijk verboden om met honden te lopen. Bij de Bakenhof dienen honden nu nog aan de lijn gehouden te worden. Als het aan de gemeente ligt, worden honden ook daar helemaal verboden.
De reden voor deze maatregel is dat er op de Bakenhof konikpaarden en galloways gaan grazen. Het risico bestaat dat honden achter de grazers aan gaan. Er zijn in het verleden meerdere incidenten geweest en de gemeente wil dat de runderen en paarden ongestoord door het gebied kunnen bewegen.
“Eenduidig beheer is nodig. Geen honden in de uiterwaarden wordt het uitgangspunt”, zegt de gemeente streng.
Het hondenverbod heeft geleid tot protesten vanuit Malburgen. De Bakenhof is een favoriete plek om honden uit te laten. Een petitie waarin geprotesteerd wordt tegen de voorgenomen maatregel is al door honderden wijkbewoners ondertekend.
In de beheersvisie van de gemeente wordt het probleem onderkend, maar nergens wordt een alternatief aangeboden. De beheersvisie komt niet verder dan aanstippen van een mogelijke oplossing.
Het talud van de dijk is als hondenlosloopgebied aangewezen. Uitbreiding van deze losloopzone is punt van nadere uitwerking.
Cultuurhistorie
Naast natuurgebied, heeft het uiterwaardengebied ook een grote cultuurhistorische waarde. De Romeinen hadden er 2.000 jaar geleden een fort. In de middeleeuwen stond hier de Heerlijkheid Meinerswijk. Vanaf de 16e eeuw werden hier bakstenen geproduceerd en tijdens de Koude Oorlog was dit gebied onderdeel van de IJssellinie.
Veel cultuurhistorische plekken in het gebied zijn afgelopen jaren al meer en beter zichtbaar gemaakt. Zo zijn bijvoorbeeld de contouren van het Romeinse castellum met stenen in de grond aangebracht en zijn meer informatieborden geplaatst.
Die cultuurhistorie zal in de toekomst nog beter zichtbaar gemaakt worden voor de recreanten in het gebied.
Wandelaars en fietsers worden, nog meer dan nu, in de toekomst via een goed padenpatroon door het gebied worden geleid.
“Er wordt een zonering voor natuur/rust versus gebruik/dynamiek gerealiseerd”, staat in de Beheersvisie. “Hiermee wordt de kans benut om het netwerk van paden en routes te completeren, zodat bezoekers en natuur in goede harmonie in dit gebied samen kunnen leven.”
Schouwgroep
Eerdere natuurontwikkelingsplannen voor de uiterwaarden, zoals bijvoorbeeld de gebiedsvisie uit 2012, waren het gevolg van een uitgebreid participatieproces. Daarvoor is nu niet gekozen. Wel is er door de gemeente uitgebreid gesproken met iedereen die een mogelijk belang heeft met de natuurontwikkeling van het uiterwaardengebied. Van sportvissers tot aan bewonerscollectief Kloppend Stadshart: de Beheersvisie is tot stand gekomen na uitgebreid beraad en toetsing bij belanghebbenden.
Dat heeft ertoe geleid dat er inmiddels een schouwgroep is ingesteld die de verdere uitwerking van de Beheersvisie in de gaten blijft houden. Want: “Iedereen moet hier het verhaal van Arnhem aan de Rijn kunnen ervaren.”
