De School voor Gebiedsgericht Werken organiseerde in september 2016 haar 4e zomerschool. Dit keer was het werkgebied Leipzig West en met name de wijken Plagwitz, Libenau en Klein Zschocher.
Tweede stad in voormalig Oost Duitsland
Leipzig is de tweede stad van voormalig Oost Duitsland en met 550.000 inwoners is het nu de 11e stad van Duitsland. Leipzig heeft haar faam en naam te danken aan de Messen, de grote handelspositie van de stad. Maar ook aan de boekdruk- en textielindustrie en bonthandel vanuit Rusland. Begin 1900 was de verwachting dat de stad door zou groeien naar 2 miljoen inwoners. Het immense station is met die verwachting gebouwd. Maar voor de Tweede Wereldoorlog stokte de groei bij 700.000. Na de oorlog en in de DDR periode liep dat aantal sterk terug. In het eerste decennium na de “Wende” kromp Leipzig verder naar zo’n 400.000 inwoners. Leipzig was ook een belangrijke stad voor de kunsten. Goethe heeft er gestudeerd en deed er inspiratie op voor het verhaal over Faust en o.a. Bach heeft er muziek geschreven en uitgevoerd. Leipzig heeft van oudsher een universiteit.
Nieuwe tijd
De laatste tien jaar is het stadsleven in Leipzig in een stroomversnelling geraakt. De jonge creatieven hebben Leipzig gevonden en een nieuwe toekomst gegeven. Dat is duidelijk geworden tijdens een actieve en intensieve kennis making met de drie genoemden wijken in West Leipzig door deelnemers van de school voor gebiedsgericht werken. In Leipzig West was de industrie gevestigd en zijn nu nog de oude gebouwen deels overgebleven. Daar woonden ook veel arbeiders in voornamelijk grotere woonblokken. De deels vervallen industrie gebouwen en terreinen zijn in bezit genomen door nieuwe pioniers die er alternatieve woonvormen hebben gesticht, maar ook jonge mensen die het aangedurfd hebben om met woongroepen of als individu een woning(blok) te kopen om te wonen en/of een bedrijf te beginnen. De gemeente Leipzig heeft daarop aangesloten door het openbaar gebied te verbeteren, grotere parken te realiseren maar ook door een wijkraad in het leven te roepen en die wijkraad een jaarbudget te geven om burger initiatieven mogelijk te maken.
Wijkraad (Quartiersrat) en de wijk
De wijkraad bestaat inmiddels 3 jaar en heeft een breed scala aan activiteiten ondersteund met (mede) financiering en ondersteuning. Ze houden zich bezig met veel kleinere burgerinitiatieven maar ook met een grote ruimtelijke invulling van het voormalig spoor rangeer gebied.
De wijkraad werkt vanuit een wijkkantoor en wordt daar ondersteund door een team opbouwwerkers (1,5 Fte) met deels fysieke achtergrond. Ze geven een wijkkrant uit en het wijkkantoor ligt op een centrale plek in de wijk aan een drukkere doorgaande weg waar de tram passeert en waar restaurants, cafés, biertuin en een paar winkels te vinden zijn. Even verder zijn de markt en supermarkten.
Als je door de buurten wandelt en bewoners aanspreekt dan leer je de wijk kennen als een aangenaam woongebied, waar op verschillende plekken ook interessante bedrijvigheid en bedrijfjes zijn gekomen. Er zijn ook een groot aantal alternatieve creatieven die ook hun stempel op de wijk drukken. De vele graffiti op de plint is een soort tag van hun aanwezigheid. Op plaatsen waar zij hun activiteit runnen zoals in het café annex fietsenwinkel zit het er dik op tot aan de urinoir. Wat ook opvalt zijn de vele nachbarverbandsgartens. Tuinen die ingericht zijn op lege plekken in een rij woonblokken. Nog een gevolg van de oorlog of door vervallen woningen tijdens de krimp. De buurtgenoten (in verenigingsverband) hebben een sleutel om de tuin te gebruiken en er worden regelmatig kleine feestjes en bijeenkomsten gehouden. Regelmatig is er steun geweest van de Wijkraad om iets mogelijk te maken.
Gentrification en expulsion
Met name de laatste jaren zijn de wijken van Leipzig West in een stroomversnelling geraakt. De wijken zijn zo aantrekkelijk geworden om te wonen en te leven dat steeds meer mensen er willen wonen en dat steeds meer geïnvesteerd wordt in vastgoed in het gebied. Waar eerst de pioniers binnenkwamen en een woonblok of een woning aankochten en daardoor mee hielpen de buurten en de wijk te versterken zijn het nu grote, vaak onzichtbare geldstromen die de wijk binnenkomen en daarmee ook de prijsstijging door schaarste van vastgoed in beweging zetten. Door slechte bescherming van huurders en bevoorrechten van de eigenaar van vastgoed door de Duitse wetgeving stijgen de huren en worden de mensen die het niet meer kunnen betalen (gepensioneerden, mensen zonder werk, kleine zelfstandigen -creatieven) naar andere wijken geduwd.
Het eerste proces, de instroom van de pioniers die investeren in hun eigen vastgoed, in de eigen buurt en in sociale contacten brengen de leefbaarheid in een opwaartse spiraal. Dat proces wordt ook wel gentrification genoemd. Ik heb weinig wijken gezien waar je dat proces zo goed met eigen ogen kunt zien en uit de verhalen kunt optekenen. Een van de gesprekspartners, een vrouw die in de wijk werkt en met veel plezier woont vertelt dat ze zelf de gentrification als het ware gemaakt heeft en dat niet negatief beleeft. “De wijk levert nu veel meer op aan leef kwaliteit en welvaart dan toen ik als pionier begon”. Maar nu ook het grote geld het vastgoed in de wijk gevonden heeft en men is begonnen met aankopen zonder er te komen wonen ontstaat het negatieve effect van de gentrification, namelijk de expulsion (verdringing). Door de expulsion verdwijnen de mensen uit de wijk die er al lang wonen, zoals ouderen met een klein pensioen, maar ook creatieven met een laag inkomen waardoor de diverse leef kwaliteit na verloop van tijd kan verdwijnen. Door de schaarste van vastgoed en de prijs die ervoor betaald wordt worden ook de nachbarverbandsgartens bedreigd. Nu zijn er al een aantal tuinen waar weer gebouwd gaat worden.
Zomerschool en kennisdelen
Het waren top dagen van de Zomerschool om kennis te delen, op te frissen, collega’s te spreken en te ervaren op welke manieren in Nederland, Vlaanderen en Duitsland gewerkt wordt aan verbetering van leefbaarheid van wijken. Maar ook dat gentrification niet een negatieve betekenis hoeft te hebben zolang hebt bijdraagt aan de verbetering van leefbaarheid en welvaart van veel mensen, maar dat geprobeerd moet worden het tempo van de groei in rustig vaarwater te houden. Als de expulsion te groot wordt dreigt weer verlies aan kwaliteit. Hier is een nieuwe taak voor de wijkraad om bij het stadsbestuur van Leipzig aandacht te vragen voor dit probleem. Maar dat geldt even goed in de snel groeiende stadswijken in Nederland en Vlaanderen. Zoals de genoemde gesprekspartner opmerkte is de situatie in Amsterdam Oud West ernstiger dan in Leipzig West. Of we die maar even mee wilden nemen.
