ARNHEM – Over enkele maanden besluit de gemeenteraad van Arnhem over de plannen van projectontwikkelaar Kondor Wessels Projecten voor Stadsblokken-Meinerswijk. Tegenstanders roeren zich om die plannen te dwarsbomen. Zij richten zich in hun kritiek vooral op het dreigende gevaar voor overstromingen. Die angst wordt niet gedeeld door de partijen die iets te zeggen hebben over waterveiligheid. Hoe komt dat?
Door: Patrick Arink
Het plan Eilanden 2.0 kon meteen na de lancering rekenen op veel enthousiasme. In het uitgekiende plan krijgt Arnhem een robuust aaneengesloten uiterwaardenpark aan de zuidoever van de Rijn, waarbij volop ruimte is voor natuur, cultuur en recreatie.
Het plan wordt bekostigd met de bouw van ongeveer 400 woningen op oud industrieel terrein in het gebied. Waar vroeger de scheepswerf van ASM stond, komen koop- en huurwoningen voor alle segmenten. Op het terrein van de voormalige steenfabriek in Meinerswijk worden luxueuze huizen gebouwd.
Win-win-situatie
Het plan wordt door voorstanders omschreven als een ‘win-win-situatie’, maar kritiek op de plannen is er ook. De kritiek van tegenstanders richt zich vooral op het gevaar van buitendijks bouwen.
“In tijden van klimaatverandering, is het onverstandig om in de winterloop van de rivier huizen neer te zetten”, zo luidt het belangrijkste bezwaar.
Omdat de tegenstanders niet het gevoel hadden dat er naar hun waarschuwingen geluisterd werd, dwongen zij in november 2016 een referendum af in een poging de plannen tegen te houden. Maar het liep anders. Tijdens het referendum sprak een ruime meerderheid van de Arnhemmers, 64,7 procent, zich uit vóór de plannen.
Nadat de gemeenteraad vervolgens instemde met de plannen, ging Kondor Wessels Projecten aan de slag met de uitwerking. Dat heeft geresulteerd in een bestemmingsplan waarover de gemeenteraad dit voorjaar een besluit neemt.
Verbijstering
Hoewel tegenstanders het referendum verloren hebben, leggen zij zich niet neer bij de uitslag. Eind vorig jaar werd emeritus hoogleraar klimaatverandering Piet Vellinga uitgenodigd om een lezing te geven over de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk.
Vellinga kan er, met het oog op het veranderende klimaat, geen begrip voor opbrengen dat er in Arnhem gebouwd gaat worden in de uiterwaarden. Doordat het klimaat verandert, zal het in de toekomst meer en harder gaan regenen. De rivieren krijgen daardoor meer regenwater te verwerken. Vellinga noemt de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk om die reden “heel onverstandig”.
“Waarom zou je willen bouwen in de uiterwaarden? Op andere plekken worden bomen gekapt om ruimte te maken voor de rivier bij hoogwater”, aldus Vellinga. “Ik snap niet dat Rijkswaterstaat dit goed vindt.”
Vellinga is niet de enige die de opstelling van Rijkswaterstaat niet begrijpt. Veel mensen vragen zich af waarom Rijkswaterstaat de plannen goedkeurt. Maar Rijkswaterstaat staat niet alleen. Alle partijen die iets te zeggen hebben over waterveiligheid in Nederland zien geen bezwaar in de plannen voor Stadsblokken-Meinerswijk, tot verbijstering van veel tegenstanders.
Hoe komt het dat juist de instanties die verantwoordelijk zijn voor waterveiligheid deze plannen toestaan?
Natuurlijk. De woningen worden gerealiseerd op hoogwatergronden die niet onderlopen bij hoogwater en door maatregelen van Rijkswaterstaat is de waterstand bij Arnhem al met acht centimeter omlaag gebracht.
Door de ingrepen die op kosten van Kondor Wessels Projecten genomen worden, komt daar nog eens negen centimeter bij. Het waterpeil bij hoogwater staat daarmee straks zeventien centimeter lager dan bij de hoogwatergolf van 1995.
Maar volgens Rijkswaterstaat moeten we er rekening mee houden dat er in de toekomst vanuit Duitsland 18.000 kubieke meter water per seconde bij Lobith ons land binnenstroomt. Dat is 2.000 kubieke meter water meer dan de 16.000 kubieke meter die Rijkswaterstaat op dit moment realistisch acht.
Waarom slaat Rijkswaterstaat dan geen alarm over de plannen in Stadsblokken-Meinerswijk?
Voor een antwoord op die vraag moet er even uitgezoomd worden.
Zwakste schakel
Na de watersnood in 1995 werd het deltaplan ‘Ruimte voor de Rivier’ opgesteld om het rivierengebied beter te beschermen. Via 34 projecten langs de grote rivieren zijn maatregelen genomen om een herhaling te voorkomen. In totaal is bijna 2,4 miljard euro gemoeid met het plan.
In Ruimte voor de Rivier is bepaald dat de Rijn ontzien wordt bij de afvoer van rivierwater dat via de Rijn ons land binnenkomt. De Waal en de IJssel krijgen een grotere rol om het water naar zee te loodsen. Dat besluit is niet ingegeven met mogelijke woningbouw in de uiterwaarden bij Arnhem voor ogen, maar in verband met knelpunten verder stroomafwaarts.
Een ketting is zo sterk als de zwakste schakel, en de zwakste schakel bij de loop van de Rijn bevindt zich op de Lek. De Neder-Rijn die Arnhem doorkruist, gaat vanaf Wijk bij Duurstede over in de Lek.
Door bestaande bebouwing aan de Lek kan Rijkswaterstaat hier geen extra maatregelen meer nemen om de afvoercapaciteit te verhogen.
“Er zijn meerdere plaatsen langs de Lek waar dijkverhoging lastig is vanwege bebouwing op of net achter de dijk”, legt Christel Holleman van Rijkswaterstaat uit.
Het ontbreekt daardoor kortom aan mogelijkheden om via de Lek, en dus ook via de Rijn, in de toekomst meer water af te voeren dan nu het geval is. En dat zal ook het geval zijn wanneer de rivieren in de toekomst meer rivierwater te verwerken krijgen, aldus Rijkswaterstaat.
Holleman: “Vanaf 2050 houden we rekening met een maximale rivierafvoer bij Lobith van 18.000 kubieke meter water. De afvoer over de rivieren wordt zo verdeeld dat de Lek niet meer te verwerken krijgt dan ze al kreeg.”
Het besluit om de Rijn te ontzien bij de afvoer van rivierwater is in 2009 wettelijk vastgelegd in de Nationale Waterwet:
“De keuze om hogere afvoeren boven de 16.000 m3/s over de IJssel en de Waal af te voeren en de Neder-Rijn en Lek te ontzien is in ‘Ruimte voor de Rivier’ als strategische beleidskeuze vastgelegd. Deze keuze is ingegeven door de fysieke beperkingen van de Lek (verdergaande rivier-verruiming en dijkversterking zijn hier onmogelijk).”
Maar ook zonder Waterwet is het in een land met meer dan 17 miljoen waterdeskundigen voor iedereen duidelijk dat het water stroomafwaarts van Arnhem massaal over de dijken zou klotsen als er meer water dan nu via de Rijn langs Arnhem zou stromen.
Om dat te voorkomen heeft Rijkswaterstaat bij de splitsing van de Rijn en de IJssel bij Westervoort een enorme waterpomp geplaatst. Die is bedoeld om bij extreem hoogwater vanuit de Rijn water de IJssel in te pompen zodat inwoners van Vianen, Nieuwegein en andere plaatsen langs de Lek niet te maken krijgen met overstromingen.
Evacuatieplan
Voor de plannen van Kondor Wessels Projecten in Stadsblokken-Meinerswijk betekent dit dat zij kan garanderen dat de toekomstige bewoners van het gebied ook in de meest extreme situatie geen risico lopen om natte voeten te krijgen.
Door de maatregelen van de projectontwikkelaar en eerdere maatregelen van Rijkswaterstaat om het waterpeil bij Arnhem omlaag te brengen, is bovendien duidelijk dat de geplande woningen in het gebied nooit onder water zullen lopen. In het ergste scenario, een situatie die eens in de 1.250 jaar voorkomt, komt het water in Meinerswijk maximaal op 13,81 meter boven NAP.
De woningen die in Stadsblokken-Meinerswijk worden gebouwd, komen op 14 meter boven NAP te staan.
Daardoor ontbreekt zelfs een evacuatieplan in het geval van hoogwater in het bestemmingsplan voor Stadsblokken-Meinerswijk. Het is niet nodig.
“De woongebieden zijn allen hoger gelegen dan de hoogste waterstand”, aldus het bestemmingsplan.
