Het aangezicht van Terschelling wordt straks blijvend verminkt als de woningbouw in natuurgebied de Dellewal doorgaat. Dat zegt Hein Doeksen, een Terschellinger van de vaste wal, architect en voorheen docent landschapsontwerp.
Door Simon Trommel
De Dellewal op Terschelling is uniek. Urker en Volendammer vissers schuilden er bij storm, werden dronken in de kroegen ‘op West’ en gingen in de dorpstraten met elkaar, met klompen aan de vuist, te lijf. De Engelse vloot, veel langer terug (1666), legde vanuit deze baai het gehele havendorp West Terschelling in de as. De natuurlijke havenbaai Dellewal heeft historie te over. Maar er dreigt woningbouw en daarmee vervaagt die historie. ‘Met de geplande nieuwbouw van luxe appartementen langs de baai tast je de ziel van het eiland aan’, zegt Doeksen. ‘Je knaagt aan de ziel van het eiland, de genius loci. Weg is voor altijd weg! Laten we van vuurtoren de Brandaris een vijfsterrenhotel maken. Dat wil toch ook niemand?’
De reden dat niemand een vijfsterrenhotel van de Brandaris wil maken, is dat bij het verminken van dit icoon de identiteit van het eiland blijvend wordt beschadigd Terschelling wordt dan steeds meer een doorsnee vakantieresort, legt Doeksen uit. ‘Als je de Brandaris niet als hotel wilt, bijvoorbeeld door om de toren hotelkamers te bouwen, waarom ben je dan wel voor bebouwing van de Dellewal? Het gaat om hetzelfde argument: om de ziel van het gebied. Wat maakt Terschelling Terschelling! Dat is de vraag die hier totaal wordt vergeten! Waarom komen toeristen – de bron van inkomsten voor eilander én gemeente – eigenlijk naar Terschelling en gaan ze niet naar Ameland? Daar moet zo’n gemeente eens over nadenken in plaats van hun oren te laten hangen naar kortstondig kapitaal!’ Hier over nadenken is volgens Doeksen veel fundamenteler dan een discussie over de eenmalige economische opbrengsten op korte termijn van, sociaal gezien, volledig onnodige nieuwbouw. En dat is hier het geval!’
Het gaat om de intrinsieke waarde van de baai
Doeksen leerde zijn studenten Landschapsontwerp aan Lincoln University in Nieuw-Zeeland omgaan met veranderwensen van iets dat beter behouden kan blijven (zie het kader hieronder). De kern is: doorvragen naar het waarom. Het gaat er om de intrinsieke waarde met elkaar te beseffen, en die is niet in korte termijn euro’s uit te drukken, zegt hij. ‘De Brandaris kent zo’n intrinsieke waarde, niemand wil dat deze vuurtoren verdwijnt. Waarom? Laat ze dáár eens over nadenken. Waarom willen we dat niet! En datzelfde geldt voor de Dellewal.’ En inderdaad, al meer dan zestig jaar komen er geregeld bebouwingsplannen, die door verzet uit de bevolking én trouwe eilandbezoekers steeds weer stuk lopen. Totdat iemand weer wat nieuws bedenkt. Zoals nu. De Stichting Behoud Baai Dellewal probeert het tij nu te keren door het publiek een vierkante meter grond te laten adopteren. 1500 mensen hebben al gedoneerd, uit het hele land, twee ton is er al opgehaald.
Maak een goede structuurvisie om de intrinsieke waarde vast te stellen
Bij de bepaling van die intrinsieke waarden van de baai Dellewal zou het helpen als het eiland weer eens een goede structuurvisie laat maken. Dat is in 1974 al eens gebeurd. Dat was een goed doordacht plan, volgens Doeksen, maar onder de druk van steeds meer willen verdienen wordt dit nu met voeten getreden.
‘Het eiland is al weer jaren toe aan een up-to-date visie. Een visie waarin wordt vastgelegd wat de cruciale onderdelen van het eiland zijn die Terschelling Terschelling maken’, meent Doeksen.
‘Maak desnoods Oerol 5 euro duurder’
Geld is er trouwens genoeg op het eiland, waar het doorsneevermogen volgens het CBS in 2018 109.000 euro bedraagt. Ter vergelijking: in Amsterdam is dat slechts 7.900 euro. ‘Als Terschelling eenmalig wil cashen, kan het beter de Brandaris te gelde maken. Maar dat wil niemand, en terecht. Waarom de Dellewal dan wel’, vraagt Doeksen zich af. ‘Verhoog desnoods de toeristenbelasting iets, of zet 5 euro extra op een Oerolkaartje. Of vraag aan Staatsbosbeheer een redelijk percentage van de torenhoge erfpacht die vakantiehuisbezitters betalen. Dan heeft de gemeente die twee miljoen die ze nodig zegt te hebben zo bij elkaar! En dan niet eenmalig maar structureel!’
Enige natuurlijke havenbaai van Nederland
De Dellewal is de enige natuurlijke havenbaai in Nederland en voor Terschelling is het een landmark. Iedereen die met rederij Doeksen – verre familie – naar dit Waddeneiland vaart, gaat een kwartier voor aankomst aan dek om de aankomst in de baai te ervaren. Om te kijken, naar het dorpje West met zijn Brandaris die de badgasten en eilanders welkom heten. De Brandaris, de haven en daarachter de baai Dellewal.
Doeksen vindt de landschappelijke kwaliteit uniek. ‘De baai omsluit het Wad. Nu broeden er nog wadvogels omdat ze daar kokkels en pieren kunnen vinden. Als er huizen staan en er altijd mensen zijn met hun SUV’s voor en naast de appartementen is het over – weg! – voor altijd! Maar bovenal, is deze prachtige grens tussen duin en wad, zo dicht bij het dorp en zo donker bij nacht dan verloren.’
Straks is de Dellewal voor altijd verminkt
Doeksen vindt het onbegrijpelijk wanneer daar wordt gebouwd. De intrinsieke waarde van de baai is al aangetast door de uitbreiding van de jachthaven en de twee hotels. Maar als daar straks nog eens twaalf of dertien luxe huizen staan, is de drempel weg om er later meer bij te bouwen, denkt hij. Daarom moet de gemeenteraad van Terschelling nog maar eens goed nadenken over de waarde van dit gebied en niet hun oren laten hangen naar korte termijn winstbejag. ‘Het aangezicht wordt blijvend verminkt – de ziel van het gebied verdwijnt uit de Terschellinger haven als dit gebeurt. En die ziel, die komt nooit meer terug. Terschelling gaat meer en meer op alle andere toeristische kustlokaties lijken. Onbegrijpelijk! Een domme, kortzichtige desinvestering op langere termijn!’
Hoe partijen overtuigen iets te behouden
- Luister naar de tegenpartij
- Wat willen ze precies en waarom?
- Wat is het echte waarom?
- Blijf doorvragen over dat waarom.
- Laat zien en voelen dat je ze begrijpt.
- Dan kort het eigen verhaal vertellen, zonder te oordelen.
- Leg uit wat intrinsieke waarden zijn en dat die anders berekend worden dan marktwaarden.
- Kom met een extreem maar onschuldig voorbeeld. Voor Terschelling zou dat de verbouwing van de Brandaris tot vijfsterrenhotel kunnen zijn.
- Trek samen een conclusie over de toekomst.
Historie straks weg op Terschelling
De Dellewal is uniek omdat de duinen daar aan het Wad grenzen en niet alleen aan de Noordzee. Alleen daarom zou je al van het gebied af moeten blijven, zegt Jaap Dirkmaat, directeur van de Vereniging Nederlands Cultuurlandschap. ‘Het gaat ook om het verhaal. Dat van de aanval van de Engelsen in 1666. 200 huizen zijn er platgebrand, 2000 mensen werden vermoord. 150 Nederlandse koopvaardijschepen werden tot zinken gebracht. Als je daar huizen neerzet, kan niemand zich daar meer wat bij voorstellen.’
(Tekst loopt door onder foto.)
Dat was op 19 augustus 1666. Eigenlijk wilde de Britse generaal Holmes Vlieland in de as leggen. Maar vanwege ongunstige wind werd West op Terschelling platgebrand. Alleen de Brandaris en de kerk bleven gespaard voor de moordzuchtige Britten. Het is een verhaal dat daar leeft maar in de rest van Nederland snel vergeten werd. Onterecht, vindt Dirkmaat. ‘Je moet ook stilstaan bij je verliezen. Ik wist niet wat ik hoorde toen ik vernam dat daar gebouwd gaat worden.’
Historie valt vaker ten prooi aan veranderwoede. In Renkum waren de landingsplekken van de geallieerden akkercomplexen en die zijn later verwilderd, met bosschages. Als die volwassen worden, weet niemand meer hoe het was, meent Dirkmaat. Landbouwenclaves werden bebost en afgeplagd. Resten uit de tweede wereldoorlog, zoals kogels, bekisting, verbindingsmateriaal, het is allemaal afgevoerd met de plaggen. Dirkmaat: ‘Als je er wat van zegt, kijkt iedereen je schaapachtig aan, ook Natuurmonumenten die dat daar gedaan heeft. Archeologisch is het een zware ingreep. Straks kan niemand zich meer voorstellen hoe het was en er kan in ieder geval nooit meer een luchtlanding plaatsvinden bij een herdenking. Dat dreigt ook bij Groesbeek, waar ze de luchtlandingsplekken willen veranderen in de zonne-energieparken. Tot iemand zei: hoe doen we dat met een nieuwe grote herdenking?’
Dan heeft Dirkmaat meer gevoel voor de Engelsen. Bij Stonehenge wordt alles gedaan om het zoveel mogelijk in tact te houden. Bezoekers moeten er met een treintje heen, een snelweg is omgelegd en een andere is ondergronds gelegd. ‘Om de ervaring van Stonehenge zoveel mogelijk ongeschonden te laten. In Nederland treden we het met voeten. In Amsterdam kijken mensen vanaf hun balkonnetje uit op de Hollandsche Schouwburg waaruit de Joden zijn weggevoerd. Ik zou daar geen huis willen hebben. In Terschelling dreigt geschiedenis ook buiten beeld te raken. Terwijl je dat ongerept moet laten. Het enige wat zou kunnen, is daar een koopvaardijschip neerleggen, als herinnering aan wat er is gebeurd, een bloedige nederlaag.’
