Als je denkt dat zelf bouwen alleen iets is voor mensen met geld dan kun je bedrogen uitkomen. Ook sociale huurders kunnen het, blijkt. Steeds meer huurders uit de sociale en de middenhuur bouwen zelf. De wooncoöperatie neemt naast de woningcorporatie een steeds grotere vlucht. Maar voor de banken is het even wennen. Hulp van de gemeente bij planning en financiering is daarom hard nodig.
door Simon Trommel
Midden in de wooncrisis met gigantische woningtekorten, stijgende huren en huizen die vanuit de sociale sector in de vrije sector belanden, verschijnt ´doe-het-zelf´ als nieuwe oplossing: mensen willen zelf regie nemen over hun woning. Als de overheid of de verzelfstandigde wooncorporaties het niet (meer) doen, dan moeten de mensen het zelf doen.
Alleen in De Warren, een nieuwe buurt in een nieuwe wijk van Centrumeiland op het Amsterdamse IJburg, staan nu al drie kavels van de ruim twintig kavels gereed voor de bouw door bewoners zelf.
Over de hele stad bloeit betaalbare zelfbouw op
In heel Amsterdam zijn er al tientallen, vertelt Clemens Mol, die voor !WOON, een steunpunt voor huurders en woningeigenaren, als procesadviseur coöperaties en corporaties adviseert. Niet alleen op IJburg, maar door de hele stad, zoals op het Bijlmerbajesterrein, onder de naam Bajesdorp en in de Watergraafsmeer bij het Archimedesplantsoen, De Nieuwe Meent, bloeien de coöperaties op.
Clemens Mol ziet de zelfbouw steeds harder groeien, niet alleen in Amsterdam maar ook in plaatsen als Utrecht of Boekel. ´Mensen willen zelf hun woonomgeving vormgeven.´
Samen bouwen levert meer samen doen op
Bij het samen en zelf bouwen, houdt het vaak niet op. Bewoners die zelf bouwen, zetten ook vaker andere samenwerkingsverbanden, op zoals een zorgcoöperatie in de buurt of een energiecoöperatie voor de opwekking van duurzame energie, zegt Mol. Als bewoners het één samen doen, zijn ze ook geneigd het andere samen te doen.
Want ook met zorg moeten bewoners wat in deze tijd van vergrijzing en met energie ook, in deze tijd van klimaatzorgen. De huizen die op De Warren aan de Nydia Ecurystraat gepland zijn, zijn allemaal energiepositief; ze leveren meer energie op dan dat ze kosten, vertelt Mol op de modderige, nu nog lege kavel.
Zelf bouwen, zelf regie
Het voordeel van zelf bouwen is dat de bewoners zelf regie hebben over hun buurt en de prijs. In Amsterdam is de WOZ-waarde zo hoog dat iedere sociale huurwoning in het dure segment terecht kan komen en dat gebeurt ook vaak, met vele duizenden woningen. In 2018 was het aantal sociale huurwoningen in Nederland met 100.000 afgenomen in 10 jaar.
De Amsterdamse zelfbouwwoningen blijven daarentegen voor altijd in het betaalbare segment, dus sociaal tot ruim 700 euro of middensegment tot circa 1100 euro, in prijzen van 2020.
Dat kan ook omdat Amsterdam volop meewerkt aan eigen initiatieven van bewoners. Amsterdam verkeert in de luxueuze positie dat de bouwgrond binnen de stad van de gemeente is en daarom kan de grondprijs aantrekkelijk worden gehouden.
Amsterdam steunt zelfbouwers
Geld komt er ook van het stadsbestuur. Amsterdam heeft eerder dit jaar 50 miljoen euro vrijgemaakt voor de financiering van zelfbouwinitiatieven. Dat geld moet in 10 tot 15 jaar worden terugbetaald aan de gemeente. Amsterdam doet dat om wat te doen tegen het gigantische tekort aan woningen, zei wethouder Ivens eerder dit jaar in Het Parool.
Utrecht: zelfbouw helpt lagere inkomens
Ook Utrecht werkt hard aan coöperaties. Dat gebeurt in de Domstad, door doe-het-zelf wooncoöperatie De Jelt. Die is in 2019 opgericht en bestaat uit een groep van 50 creatieven uit Midden-Nederland, die diepe sporen hebben getrokken in de circulaire bouwsector. Zo zijn ze intensief betrokken bij de oprichting en bouw van Het Hof van Cartesius, de coöperatieve en groene werkplek van Utrecht, bijna volledig gebouwd van circulair bouwmateriaal.
Wethouder Wonen Kees Diepeveen (GroenLinks) van Utrecht vindt de wooncoöperatie het omarmen waard: ‘Wooncoöperaties bieden een mooie aanvulling op gewone koop- en huurwoningen, die steeds onbereikbaarder worden voor de lagere inkomens. Wooncoöperaties gaan speculatie tegen omdat ze geen winstoogmerk hebben, en bieden daardoor nieuwe woonkansen in de sociale en middenhuur. Dit is het soort woningen waar we nu een groot tekort aan hebben in Nederland en waar wij zeker in Utrecht sterk op inzetten.’ En tot slot hoeft het geen of-of te zijn, legt Mol uit: een wooncoöperatie kan ook met een corporatie ontwikkelen.
Gemeentelijke hulp hard nodig
Gemeentelijke hulp bij financieringen is hard nodig, zegt Mol. Voor de banken is het namelijk even wennen als er een onbekende op de stoep staat die bijvoorbeeld 4 miljoen euro wil lenen voor betaalbare woningen. Voor banken zijn dit soort projecten nog onontgonnen terrein. Het bewonersinitiatief op kavel 19a op het Centrumeiland op IJburg wordt gefinancierd via een Duitse bank, de GLS Bank, die zich toelegt op sociale en ecologische projecten en meer ervaring heeft het zelfbouwprojecten. Ook uit het Amsterdamse gemeentelijke fonds komt geld. Mol vindt het wel jammer dat de Nederlandse banken nog koudwatervrees hebben, zelfs een met GLS vergelijkbare bank als Triodos Bank staat nog niet te trappelen voor deze projecten, zegt Mol. ´Juist de zelfbouwprojecten zijn allemaal energiepositief: ze zijn allemaal energiezuiniger dan de wettelijke norm. Dus het zou goed bij hun doelstellingen passen.´
