Dertig jaar lang werden er plannen gemaakt om het verrommelde gebied aan de zuidoever van de Rijn in Arnhem op te knappen. Dertig jaar lang sneuvelde het ene plan na het andere voor Stadsblokken-Meinerswijk. Maar nu gaat het er eindelijk van komen. Nog voor de zomer neemt de gemeenteraad een besluit over het bestemmingsplan van Kondor Wessels Projecten.
Door: Patrick Arink
In het plan van Kondor Wessels Projecten wordt Stadsblokken-Meinerswijk een uiterwaardenpark waar de natuur centraal staat, en waar volop mogelijkheden zijn voor cultuur en recreatie. Die ontwikkeling wordt bekostigd met de bouw van ongeveer 400 woningen op voormalig industrieel terrein.
De Stadsblokken en Meinerswijk waren het grootste gedeelte van de twintigste eeuw in gebruik als industriegebied. In Meinerswijk stonden verschillende steenfabrieken. Op de Stadsblokken stond de imposante ASM-werf. Tot 1942 bevond zich naast de ASM-werf ook nog de houtzagerij van Coers, aan wie de huidige woonboot-haven haar naam dankt.
De ASM-werf was lange tijd de grootste werkgever van Arnhem, maar in 1978 werd de verlieslijdende werf op last van het Ministerie van Economische Zaken gesloten. De gebouwen werden afgebroken, en wat overbleef was een kaal terrein met hier en daar nog wat restanten die nog altijd zichtbaar zijn in het landschap.
Begin jaren tachtig ging ook de laatste steenfabriek in Meinerswijk op de fles. Daarmee kwam een einde aan het industriële karakter van het gebied. Nadat de industrie verdwenen was, lag de weg open om Stadsblokken en Meinerswijk te ontwikkelen. Al snel werd het eerste plan om het gebied te bebouwen gelanceerd.
Rijnoeverplan
Met veel bombarie werd in 1988 het Rijnoeverplan gepresenteerd. Dat plan kwam uit de koker van de gemeente Arnhem. De gemeente was weliswaar geen eigenaar van de gebieden waar bebouwing gepland was, maar dat was slechts een kleinigheidje dat later wel opgelost zou worden.
In het Rijnoeverplan van de gemeente moesten op de Stadsblokken en in Meinerswijk een kleine 1.500 woningen worden gerealiseerd. Daarnaast voorzag het Rijnoeverplan in de bouw van kantoren, bedrijven, openbare voorzieningen, winkels, horeca, een parkeergarage en een hotel.
“In al wat de mens van na 2000 maar kan plezieren is voorzien”, schreef de Volkskrant onderkoeld.
Een curieus onderdeel van het plan was het afschaffen van de trolleybussen. Die zouden vervangen worden door een futuristische monorail. “Bij vernieuwde Rijnoevers, hoort een nieuw vervoerssysteem”, redeneerde de gemeente.
Hoewel het plan de goedkeuring kreeg van architect Rem Koolhaas en het Rijnoeverplan in 1989 een Europese architectuurprijs won, stierf het plan al snel een stille dood. De provincie Gelderland vond het niks, met name omdat de provincie de financiële gaten in het plan zou moeten dichten.
Floriade
In de jaren negentig werden verschillende pogingen gedaan om het gebied te ontwikkelen, maar door het versnipperde eigendom kwam dat nooit van de grond. Inmiddels waaide er vanuit het gemeentehuis van Arnhem een andere wind. Daardoor werd een groot gedeelte van Meinerswijk bestemd tot natuurgebied.
Wethouder Chris de Ronde van GroenLinks zag een kans om van Meinerswijk een stadspark te maken door Arnhem in 2004 kandidaat te stellen voor de Floriade van 2012. De gemeente trok zich op het laatste moment terug. Het hele evenement zou ongeveer negentig miljoen kosten en de gemeente achtte de financiële risico’s te groot.
Phanos
Alles verandert als projectontwikkelaar Phanos in 2006 de helft van alle grond in Stadsblokken-Meinerswijk in handen krijgt. Phanos ontwikkelt meteen een megalomaan plan waarbij de hele Stadsblokken en een groot gedeelte van Meinerswijk wordt volgebouwd. In totaal worden er in het gebied tussen de 6.000 en 10.000 woningen gepland.
“Manhattan aan de Rijn”, moest het worden.
Niemand in Arnhem zit op het plan te wachten en de tegenstand tegen de plannen is enorm. De bouwplannen van Phanos staan haaks op de uitkomst van het burgerparticipatieproces dat de gemeente Arnhem net voltooid heeft. Doel van de burgerparticipatie is om een breed gedragen ontwikkelingsvisie voor het gebied te bedenken. De burgerparticipatie leidt tot een Gebiedsvisie voor Stadsblokken-Meinerswijk.
Meer ruimte voor de rivier, de natuur op één en de ontwikkeling van culturele en recreatieve voorzieningen. Dat zijn de belangrijkste pijlers waar de Gebiedsvisie op rust. Voor woningbouw is in de Gebiedsvisie slechts beperkt ruimte.
Tussen Phanos en de gemeente ontstaat een jarenlange patstelling die duurt tot 2012. De megalomane bouwplannen van Phanos verdwijnen in de prullenbak als de projectontwikkelaar failliet gaat.
Eilanden 2.0
Frank Donders ziet in het faillissement van Phanos kansen om een nieuw plan te ontwikkelen dat wel levensvatbaar is. Donders was een aantal jaren daarvoor door de gemeente gevraagd om de verschillende grondeigenaren in Stadsblokken-Meinerswijk op één lijn te krijgen, en kent het gebied daardoor goed.
Samen met landschapsarchitect Harro de Jong bedenkt Frank Donders het plan Eilanden 2.0, waarbij de pijlers uit de Gebiedsvisie als uitgangspunt worden genomen. Net als in de Gebiedsvisie staat de natuur in het plan op één. Een extra nevengeul in Meinerswijk zorgt bovendien voor de broodnodige rivierdaling.
Verreweg het grootste gedeelte van het gebied wordt in het plan ongemoeid gelaten. Bebouwing van culturele voorzieningen en woningen is alleen voorzien op het terrein van de oude ASM-werf op de Stadsblokken en op het terrein van de steenfabriek in Meinerswijk.
Het plan wordt met veel enthousiasme ontvangen, zowel bij de gemeente Arnhem als bij veel inwoners van de stad. Die enthousiaste reacties zijn voor projectontwikkelaar Kondor Wessels Projecten aanleiding het plan te omarmen en de gronden aan te kopen bij de curator die het faillissement van Phanos afhandelt.
Kritiek op de plannen is er echter ook. Tegenstanders vinden dat er in Eilanden 2.0 teveel woningen in het gebied gebouwd worden. Zij wijzen op de Gebiedsvisie waarin alleen ondersteunende woningbouw wordt toegestaan.
Frank Donders en Harro de Jong pareren de kritiek. Zij voeren aan dat de totale bebouwing van het gebied in de plannen slechts met 0,1 procent toeneemt. Bovendien staat de Gebiedsvisie wel de komst van een groot saunacomplex en een hotel toe, waarmee er eveneens een toename zou zijn van het totale bouwoppervlak.
Campagne-bord van Kondor Wessels Projecten voor het referendum over Stadsblokken-Meinerswijk op de Stadsblokken, met commentaar van een tegenstander. (Foto: Gelders Archief/Mimi Turk)
Referendum
Omdat de tegenstanders het gevoel hebben dat zij onvoldoende gehoord worden, zamelen zij voldoende handtekeningen in om een referendum over de plannen af te dwingen. De tegenstanders zijn er vast van overtuigd dat een meerderheid van de Arnhemmers de plannen af zal wijzen, maar dat gebeurt niet.
Bij het referendum in november 2016 stemt bijna tweederde voor de plannen. De tegenstanders staan met lege handen, maar weigeren zich bij de referendumuitslag neer te leggen. Zij kondigen aan tot aan de Raad van State oppositie te blijven voeren tegen de plannen.
Bij Kondor Wessels Projecten is de opluchting na het referendum groot. Nadat een ruime meerderheid van de gemeenteraad groen licht geeft voor de plannen, wordt het plan in samenspraak met de gemeente, de provincie, Rijkswaterstaat en het Waterschap uitgewerkt tot een masterplan en uiteindelijk tot een ontwerpbestemmingsplan.
Tegenstanders hebben massaal zienswijzen ingediend tegen het bestemmingsplan in een poging de plannen te dwarsbomen. Of die pogingen succesvol zijn, zal komende maanden blijken.
Kondor Wessels Projecten verwacht dat de gemeenteraad in Arnhem nog voor de zomer akkoord gaat met het bestemmingsplan en dat zij over twee jaar, in 2021, kan beginnen met de uitvoer van de plannen.
Als dat gebeurt, komt een einde aan meer dan dertig jaar plannen maken. Het heeft er alle schijn van dat het dit keer wel gaat lukken.
