De afgelopen weken was het onrustig in een deel van de wijk Veldhuizen in Ede. Niels Verboom was opbouwwerker in die wijk. In dit betoog wil hij aangeven dat deze gebeurtenissen niet op zichzelf staan. Juist door het bijzondere karakter van Ede zijn in mijn ogen ongeregeldheden in Ede sneller mogelijk als elders, terwijl het Edese karakter ook de sleutel kan zijn om te werken aan de oorzaken.
Door Niels Verboom
Ede, bijzonder dorp op de overgang van Veluwe naar Vallei, strategisch gelegen langs snelwegen en spoorlijnen, grootste gemeente van de Biblebelt en waar vroeger industrie als Enka de meeste werkgelegenheid gaf. Vijftig jaar geleden kwamen Marokkaanse gastarbeiders zich om die reden hier vestigen, vaak afkomstig uit het rauwe Rifgebergte. Veel van hen gingen na verloop van tijd met het gezin wonen in buurten met lage huren, zoals in de wijk Veldhuizen. Het leven was pittig en in privétijd gericht op de eigen kring waar familiewaarden en -eer hoog in het vaandel stonden. Tevens was aansluiten bij de relatief gesloten Christelijke gemeenschappen in Ede moeilijk. De meeste Marokkanen organiseerden zich rond de moskee en diverse zelforganisaties die nu zijn samengevoegd tot Samenstede. De Marokkaanse Vereniging bleef echter een buitenbeentje met een accommodatie die vanaf 2015 werd gedoogd. In feite kun je moeilijk spreken van één Marokkaanse gemeenschap, maar van meerdere kringen die met elkaar verweven zijn. Net zoals je ook niet kunt spreken van één Nederlandse gemeenschap in Ede.
Veldhuizen is voor 80 procent een prettige wijk om in te wonen, maar sociale problemen blijven op de loer liggen
Veldhuizen is voor ruim 80 procent een prettige en diverse wijk om te wonen en te leven, weet ik uit mijn ervaringen als opbouwwerker. Dit is in de afgelopen tien jaar ook toegenomen door stedelijke vernieuwing. Op de plekken waar portiekflats, hoge galerijflats, bloemkoolbuurtjes en rijwoningen met veel achterpaden nog de boventoon voeren, blijven sociale problemen op de loer liggen ondanks renovatie en onderhoud.
Gebroken gezinnen die moeten zien te overleven
Door fysieke maatregelen ziet het plaatje er wel fraaier uit, maar achter de voordeur wonen tal van (gebroken) gezinnen waar het leven vaak in het teken staat van dag tot dag figuurlijk overleven door eigen schuld en/of overmacht. Daardoor handelen mensen vanuit een tunnelvisie en nemen ‘domme’ besluiten. Dat betreft ook veel Marokkaans-Nederlandse gezinnen. Buitenshuis is er bijvoorbeeld weinig toezicht en controle van ouders en familie op het doen en laten van de kinderen, waar die oorspronkelijk vanuit de homogene culturele achtergrond en traditie van het dorp er wel was. Samen met een aspect als de al genoemde eer en het zwijgen over afglijdende gezinsleden, is dit een voedingsbodem waardoor met name jongens dieper in een vicieuze cirkel kunnen belanden.
Identiteitscrisis bij derde en vierde generatie
Nu in 2016 gaat het om een derde en soms zelf vierde generatie Nederlanders met een Marokkaanse achtergrond, vaak worstelend met gevoel van identiteitsonzekerheid. Als individu meestal oké om mee om te gaan en te spreken, maar in groepsverband makkelijk onderling beïnvloedbaar. En dit kan ook eenvoudig op een berekende wijze gedaan worden door (jong) volwassenen met status.
Kleine groep jongens terecht in kwaad daglicht
Er staat terecht een kleine groep jongens in een kwaad daglicht door ongeregeldheden in de omgeving van winkelcentrum Lindenhorst, wat niet ten goede komt van de vele goedwillenden. Daarbij verdienden tot 9 mei de rol van de pers, de ongelukkige gemeentelijke reacties, enkele politieke spinners en de herhalende repressieve reflex van handhaving ook geen schoonheidsprijs. Daardoor kon en kan kat en muis optimaal gespeeld worden. De protestoptocht van zondag 9 mei en andere reacties en interviews gaven aan dat veel Edenaren het niet eens zijn met de gang van zaken. Ook is er al jaren op laagdrempelig niveau veel positiefs gaande aan initiatieven die niet eerst kijken naar afkomst of religie, maar naar vraagstukken en behoeftes van Edese bewoners. Feit is dat (criminele) incidenten door met name jongeren van Marokkaanse achtergrond zich blijven voordoen in Veldhuizen en elders in Ede tijdens jaarwisselingen en met periodes. Waarom en hoe komt dat juist daar?
Ede is een top-down technocratie
In mijn ogen komt dat, naast de problemen in eigen (familie)kringen, door een aantal aspecten. De gemeente Ede is op strategisch adviserend en managementniveau dusdanig overtuigd van eigen kunnen, dat een top-down technocratie op basis van cijfers bepalend is voor het beleid. Door daadwerkelijk en oprecht te luisteren naar de ervaringen en verhalen van bewoners en professionals ter plekke en daar naar te handelen, was het mogelijk anders verlopen in een eerder stadium. De huidige situatie is dan ook schromelijk onderschat toen het er op aan kwam, terwijl ervaringen en adviezen uit het verdere en nabije verleden toch een ander beeld gaven.
Doelgroepenbeleid droeg bij aan verwende consumentenhouding
Ook het doelgroepenbeleid tot 2015 heeft bijgedragen aan een verwende consumentenhouding dat je vanzelfsprekend wat krijgt als Marokkaan in plaats van het zelf te verdienen als bewoner van Ede. De gemeente heeft zich mogelijk in slaap laten sussen door de positieve cijfers wat betreft inbraken en leefbaarheid. Ondanks investeringen bleven bij een kleiner wordend deel van de bewoners grote leefproblemen aan de orde van de dag en daarmee de incidenten op straat. Daardoor is er nog steeds weinig nodig om het vuurtje weer aan te steken, zoals nu de onzinnige reden om los te gaan door sluiting van het honk vanwege sloop terwijl er alternatieven zijn (geboden). Pak daarom preventief en hulpverlenend de genoemde leefproblemen in gezinnen als oorzaak aan, met insiders en kopstukken uit de kringen van de Marokkaanse gemeenschap, en neem hen integraal op als onderdeel van wijk-, welzijn- en sociale teams in Ede. Doorbreek samen de vicieuze cirkel en zaken als eer en schaamte door het bottum-up bespreekbaar te maken. Geef deze mensen de vrijheid en tijd tot handelen , zodat vanuit betrouwbaarheid verdere betrokkenheid en vertrouwen ontstaat in gezinnen, groepen en buurten.
Ten tweede is er de menging van cultuur en religie, waardoor Ede als grote plaats in Nederland een unieke plaats inneemt. Ede kent een grote verzameling aan vanouds Christelijke en nu ook Islamitische stromingen en vele culturele achtergronden. Vaak zijn deze stromingen en achtergronden qua identiteit verweven met elkaar. Daarnaast zijn veel Edenaren niet-religieus of niet actief gelovig. Mijn ervaring is dat veel bewoners zich graag in eigen achtergrond en/of stroming blijven begeven en helaas vooroordelen hebben of juist wat naïef zijn ten opzichte van andere groepen. De vraag en uitdaging aan alle bewoner s en professionals bij een maatschappelijke instelling in Ede vanuit dit gegeven is: Wil je in deze culturele en (niet-)religieuze diversiteit oprecht en reëel samen leven met de rug of met het gezicht naar elkaar toe? Ga daarover in dialoog met elkaar, ten eerste in eigen straat, buurt en school. Is het antwoord met de rug, dan is verdere polarisering, orthodoxie, radicalisering en toename van leefproblematiek waarschijnlijk. Is het antwoord met het gezicht, mede door het benoemen van overeenkomende waarden, dan is de genoemde aanpak van leefproblemen kansrijk. Hopelijk breekt er dan een langere periode aan zonder ongeregeldheden en sensatiepers, maar waar het wel gewoon is dat Edese bewoners elkaar vanuit overeenkomende waarden de helpende hand reiken wanneer dat gevraagd is, inclusief nabije ondersteuning van professionals waar nodig. Juist vanwege het unieke karakter van Ede en het momentum nu is dat mogelijk met de aanstaande Ramadan als startperiode.
Niels Verboom, sociaal geograaf en de laatste opbouwwerker in Veldhuizen in 2014 en 2015
